«Մուք ամեն ինչին տիմացող ազգք, հունց էս խմորնա տիմանում ծեքես, տի ալ մուք տիմացող»,– կես կատակ–կես լուրջ ասում է Տիկին Գայանեն և շարունակում հունցել փախլավայի խմորը։

Տիկին Գայանեն Արցախից է։ 2023 թ․–ի սեպտեմբերին՝ արցախցիների էթնիկ զտումներից և բռնի տեղահանումից հետո տեղափոխվել Երևան։ Տարիքի մասին չի խոսում, ասում է` կնոջից տարիք չեն հարցնում։

Այստեղ տնային տնտեսությամբ է զբաղվում, եթե պատվեր կա` փախլավա է թխում, վաճառում. «Հազարից մինը օզե` օզե, չէ` չէ»,– ասում է նա։

«Մեր փախլավան այստեղ թխվող փախլավայից մի քանի կարևոր բաներով է տարբերվում, օրինակ` մենք դարչին չենք ավելացնում միջուկին, շատ տանտիկիններ խմորը ոչ թե կարագով` այլ խոզի յուղով են հունցում»,– պատմում է Տիկին Գայանեն։

Մեկ այլ տեղահանված արցախցի է տիկին Լիրան։ Այնտեղ լրագրությամբ է զբաղվել, այստեղ էլ է շարունակում իր գործը։

Հիշում է՝ մանկության տարիները, երբ քաղցրավենիքի տեսականին այնքան մեծ չէր, ինչպես մեր օրերում․

«Գնում էինք տատիկիս տուն, լավ իմանալով, որ մի քանի ժամ առաջ պատրաստել է մեր սիրած թխվածքը` թերթերուկը։ Այն պատրաստելը շատ հեշտ է, պարզապես բացում ես ալյուրից ու ջրից հունցած խմորը, մեջը ավելացնում խոզի յուղով պատրաստված խորիզը փակում խմորը, և սաջի վրա կարմրեցնում երկու կողմերը»,– պատմում է տիկին Լիրան և անցում հաջորդ «սրտոօզիլիքին» (սրտի ուզածին)՝ շորավ հացին.

«Տատիկիս սարքած ամենահամեղ ուտեստներից էր  շորավ հացը։ Կաթնաշոռը, սոխարածը և խնոցու կարագը լցնում էին խմորի մեջ և թխում էին  սաջի վրա, մինչև երկու կողմերն էլ կարմրեն»։

Մեկ այլ բաղադրատոմս է հիշում Տիկին Գայանեն։ Ասում է՝ իր մանկությունը այս քաղցրավենիքի` Պյուտի համն ունի․ «Պարզապես պետք է վերցնել փոխինձի ալյուրը, խառնել մեղրաջրի հետ և գնդեր, այսինքն՝ պյուտեր սարքել։ Եվ պյուտը պատրաստ է»։

Քաղցրավենիքից անցում կատարելով տաք ուտեստներին, տիկին Լիրան առաջինը խոսում է Կուրկուտի մասին։ Կուրկուտ պատրաստելը իսկական տոնախմբություն էր․ նախ լվանում և 4–5 ժամով թրջում էին ձավարը, այնուհետև մեծ թասի մեջ ավելացնում սոխը, ձավարը, կարագը, խոզի կամ տավարի միսը և եփում թոնրի մեջ` ողջ գիշեր․

«Իսկական կուրկուտը պատրաստվում է կարմիր ցորենով, խոզի տոտիկներով և խոզի գլխամաշկով։ Այս ուտեստի համի գաղտնիքը հենց խոզի մաշկի համն է»,– պատմում է տիկին Լիրան։

Արցախցիները յուրահատուկ են նաև իրենց թթուների տեսականիով։ Բացի կաղամբի, վարունգի, ծաղկակաղմաբի և այլ թթուներից նաև պատրաստում էին հոնըթթո (հոնի թթու), զկռըթթո (զկեռի թթու), մհասրաթթո (մասուրի թթու)։

Տիկին Գայանեի թխած փախլավան արդեն պատրաստ է, կտրտում է, դնում սեղանին, լցնում թեյը և ասում. «Էս ալ մըր Արցախի փախլավան, անուշ ըրեցեք»։

Իրենա Հարությունյան

Լրագարություն, 3-րդ կուրս